پاسخ چهار پرسش درباره تفاوت «اهمیت» و «ضرورت» در پژوهش و شیوه نگارش آنها

تشریح دقیق و مستند اهمیت و ضرورت پژوهش از جمله مواردی هستند که پژوهش شما را جذاب و خریدنی می‌کنند. چون مخاطب و ذی‌نفعان پژوهشتان می‌توانند راحت‌تر با آن ارتباط بگیرند یعنی نیاز به پژوهشتان را حس کنند. این شانس دیده و پسندیده شدن پژوهشتان توسط حامیان پژوهش را بیشتر می‌‌کند. تشریح دقیق اهمیت و ضرورت پژوهش همچنین به شما کمک می‌کند راحت‌تر و قوی‌تر چرایی نیاز به پژوهشتان را اثبات نمایید و به این ترتیب راحت‌تر از پژوهش یا پروپوزال تحقیقاتی خود دفاع کنید.

از طرفی نبود درکی درست درباره تفاوت اهمیت و ضرورت در پژوهش و چگونگی نگارش آنها سبب شده بسیاری از پژوهش‌ها نچسب و کلیشه‌ای جلوه کنند یعنی مخاطب نتواند با آنها ارتباط بگیرد و آنها را تا آخر دنبال کند. در این مقاله با پاسخ به چهار پرسش کلیدی در این باره به شما کمک می‌کنم تا با درک تفاوت این دو، اهمیت و ضرورت پژوهشتان را دقیق بنویسید و پژوهشتان را به پژوهشی جذاب و خواندنی تبدیل کنید.

پرسش اول: اهمیت و ضرورت در پژوهش چه فرقی با هم دارند؟

هر پژوهش حول محور یک مسئله طراحی می‌شود. بسته به نوع مسئله و رویکرد محقق به حل آن، پژوهشگر می‌تواند از قابلیت‌های یک – و گاها – چند موضوع (برای پژوهش‌های بین‌رشته‌ای) برای حل مسئله پژوهشش استفاده کند.

اهمیت در پژوهش تمرکزش بر معرفی موضوع و قابلیت‌های آن در حل مسئله مورد پژوهش است.

ضرورت در پژوهش تمرکزش بر تشریح چرایی نیاز به انجام پژوهش است؛ اینکه چگونه با انجام پژوهش – و با به کارگیری قابلیت‌های موضوع موردنظر –  مسئله موردپژوهش می‌تواند حل شود.

اهمیت به مهم بودن موضوع پژوهش اشاره دارد: اینکه موضوع موردنظر قابلیت‌های منحصر به فردی دارد که می‌تواند به حل مسئله یا بهبود وضعیت موردنظر کمک کند.

ضرورت به اورژانسی بودن پژوهش اشاره دارد. اینکه اگر این پژوهش انجام نشود گروه، صنف یا جامعه‌ای ضرر می‌کنند یا از منفعتی محروم می‌مانند.

پرسش دوم:‌ آیا پرداختن به هر موضوع مهمی، ضروری است؟

خیر پرداختن به هر موضوع مهمی، ضروری نیست مگر اینکه ضرورت و منفعت موضوع موردنظر را برای حل مسئله مورد پژوهشتان تشریح کنید.

اصولا هر موضوع قابلیت‌هایی دارد که می‌تواند به فهم و حل مسائل گوناگون کمک کند. از این منظر، موضوع‌ها را می‌توان به عنوان راه‌حل‌های بالقوه برای حل یک مسئله قلمداد کرد. تنها زمانی پژوهیدن موضوعی مهم به ضرورت تبدیل می‌‌شود که پژوهشگر بتواند به صورت علمی و منطقی توضیح دهد که:

استفاده از قابلیت‌های موضوع موردنظر چگونه به حل مسئله پژوهشش کمک می‌کند؟

 پرسش سوم: برای اسکلت‌بندی بخش اهمیت پژوهش چگونه بخوانم و بنویسم؟

مسئله در پژوهش شکاف دانشی است که اگر پر نشود جامعه هدف ضرر می‌کنند یا از منفعتی محروم می‌مانند. براین اساس با درنظرگرفتن مسئله و شکاف دانشی شناسایی شده، موضوع پژوهشتان را به دقت مرزبندی کنید. یعنی مشخص کنید می‌خواهید برای حل مسئله پژوهشتان روی کدام بعد از ابعاد موضوع تمرکز کنید.

پس از مرزبندی دقیق موضوع پژوهشتان، متون مرتبط را – که به نوعی به تشریح چیستی، چرایی و چگونگی موضوع پژوهشتان پرداخته‌اند – با نگاهی تحلیلی و با در ذهن داشتن پرسش‌های زیر بخوانید و سعی کنید با قلم خود به این پرسش‌ها پاسخ دهید:

• موضوع مورد پژوهشم اول بار کی و در کجا مطرح شده است؟
• این موضوع در پاسخ به چه نیاز یا چالشی به وجود آمده؟
• این نیاز یا چالش در کجا و چگونه حس شده؟
• از قابلیت‌های این موضوع برای فهم و حل چه مسائلی استفاده شده؟ و چگونه؟
• در چه کشورهایی و در چه بافت‌هایی (آموزش عالی، سلامت، صنعت، و …) از این موضوع استفاده شده؟
• در پژوهشم چگونه می‌خواهم از قابلیت‌های این موضوع استفاده کنم؟
• استفاده از این قابلیت‌ها چگونه به فهم و یا حل مسئله پژوهشم کمک می‌کنند؟

پاسخ‌ها را با رتیم پرسش‌ها هماهنگ کنید

برای نگارش اصیل و جذاب سعی کنید رتیم پاسخ‌هایتان را با پرسشها هماهنگ کنید و به جای کپی نقل قول‌ها، برداشتتان را از هر مطلب به زبان و قلم خودتان بنویسید و در انتهای هر برداشت هم به منبع استفاده شده استناد دهید. منظور از «استفاده» در اینجا استنباط یا برداشت و خلاصه‌سازی شما از مطلب نویسنده‌ای دیگر است.

تا حد ممکن سعی کنید برداشت خود را با ریتم پرسشتان هماهنگ بنویسید. اگر هم حس کردید با ذکر عین یک عبارت یا جمله از نویسنده دیگر می‌توانید به کارتان قوت ببخشید آن جمله یا عبارت را داخل گیومه بگذارید و در انتهای عبارت هم به منبع مورداستفاده استناد دهید.

در هر صورت – چه برداشت و چه نقل قول – حتما به منبعی که منبع استنباط یا یا نقل قولتان است استناد دقیق بدهید. با استناد به منابع، اعتبار پژوهشتان افزایش می‌یابد و می‌توانید با اعتماد به نفس بیشتری از پژوهشتان دفاع کنید.

پرسش چهارم: برای اسکلت‌بندی ضرورت پژوهش چگونه بخوانم و بنویسم؟

ضرورت باید حس اضطرار و اوژانسی بودن را در مخاطب ایجاد کند. برای ایجاد چنین حسی باید ضرورت پژوهش به گونه‌ای در ارتباط تنگاتنگ با مسئله پژوهش و ترسیم وضعیت جامعه هدف – پیش از حل مسئله – نوشته شود. برای نگارش قوی ضرورت پژوهش باید دانش عمیق و جامعی از بافت پژوهشتان (یا صاحب مسئله) داشته باشید. بافت پژوهش زمینه‌ای است که مسئله در آن رخ داده یا وجود مسئله آن را تحت تاثیر قرار داده. صاحب مسئله هم فرد، گروه، صنف، سازمان، رشته، یا حرفه‌ای است که اگر پژوهش انجام شود از پژوهش منتفع می‌شوند.

برای کسب دانش بافتی باید بافت پژوهشتان را به دقت مطالعه و تصویر ملموسی از آن ترسیم کنید.  برای این کار باید به بافت پژوهش سر بزنید و مدتی از نزدیک با آن در تعامل باشید. باید با افراد صاحب دانش یا افرادی که سابقه یا تجربه کار در بافت پژوهشتان دارند، گفتگو و مصاحبه کنید. باید هر آنچه را که درباره بافت پژوهش منتشر شده را مطالعه کنید و لیست دقیق و – ترجیحا – شماره‌گذاری شده‌ای از همه این منابع تهیه نمایید. این منابع می‌توانند گزارش‌های عملکرد منتشر شده درباره بافت (مثلا موسسه) مورد مطالعه‌تان باشند، می‌توانند شرح ماموریت و برنامه‌ استراتژیک بافت موردنظرتان باشد، می‌تواند مصاحبه‌ها، عکس‌ها، فرم‌ها و سایر مستنداتی باشند که حین مطالعه یا مشاهده بافت موردنظر گردآوری کرده‌اید و با استفاده از آنها با بافت پژوهشتان آشنا شده‌اید.

سپس سعی کنید با قلم خودتان و با استناد به شواهد گردآوری شده (یعنی ارجاع به شماره هر منبع) به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:

• قرار است پژوهشتان چه مسئله‌ای را حل کند؟
• این مسئله، مسئله کیست؟
• چه فرد، گروه، صنف، سازمان، صنعت، رشته یا حرفه‌ای از وجود این مسئله متضرر می‌شوند؟
• چگونه متضرر می‌شوند؟
• اگر این پژوهش انجام شود و مسئله مورد پژوهشتان حل شود وضعیت جامعه هدف چه شکلی می‌شود؟
• پژوهشتان چگونه باعث می‌شود مسئله جامعه هدف حل شود؟
• از طریق ایجاد آگاهی و بینش موردنیاز برای تغییر؟ به عنوان مثال ارائه مدلی از ابعاد چیستی یک موضوع در بافتی نو. به عنوان مثال ارائه مدلی از مفهوم و مهارت‌های سواد اطلاعاتی که متناسب با نوع فعالیت‌ها و نیازهای مدیران ارشد بانک‌ها در ایران طراحی شده است.
• از طریق ارائه دانش نو و کاربردی برای فهم بهتر مسئله و حل مسئله؟ مثلا از طریق ارائه مدل مفهومی از ابعاد راه‌حل و عناصری که برای حل مسئله موردنظر باید به آنها توجه شود. به عنوان مثال ارائه مدلی از عوامل تاثیرگذار بر آموزش موثر سواد اطلاعاتی به دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی.
• از طریق تواناسازی جامعه هدف مثلا ار طریق ارائه فرمول، ابزار، یا راهنمای گام به گامی که با استفاده درست از آن مسئله به صورت قدم به قدم حل می‌شود؟ به عنوان مثال ارائه راهنمای آموزش گام به گام سواد اطلاعاتی برای معلمان اول ابتدایی در مدارس منطقه ۱۵ تهران.

نکته: به دلیل متفاوت بودن امکانات، شیوه‌های آموزشی، ساختار آموزشی، آموزش‌های فوق برنامه، و … در مناطق مختلف تهران و شهرستان‌ها لازم است تا در هر منطقه مطالعات سواد اطلاعاتی جداگانه‌ای انجام شود و دستنامه‌هایی متناسب با نیازها، امکانات،‌ و مناسبات هر منطقه طراحی و ارائه گردد.

اهمیت و ضروت پژوهشتان را در بخش دیدگاهها خلاصه بنویسید و بازخورد بگیرید 

برای نتیجه گرفتن پیشنهاد می‌کنم به پرسش‌های بالا چندباره فکر کنید و هر آنچه به ذهنتان می‌آید را بلافاصله بنویسید بدون ملاحظات ویرایشی. پس از چند بار تکرار این کار به نتیجه خوبی خواهید رسید. نوشتن و خوب دیده شدن روی کاغذ نیاز به تمرین مداوم دارد اما اگر پرسش‌مبنا فکر کنید و با حوصله به پرسش‌ها پاسخ دهید با سرعت بیشتری به نتیجه مطلوب می‌رسید.

در صورت تمایل می‌توانید بعد از دنبال کردن آموزه‌های این نوشته، اهمیت و ضرورت پژوهشتان را بنویسید و در بخش دیدگاه‌ها درج بفرمایید. در صورت نیاز به اصلاح برایتان بازخورد می‌گذارم.

مطالب آموزشی بیشتر در اینستاگرام

استناد: نظری، مریم. ۱۳۹۶ (۱۴ تیرماه) پاسخ چهار پرسش درباره تفاوت «اهمیت» و «ضرورت» در پژوهش و شیوه نگارش آنها. بازیابی شده از سایت maryamnazari.com