قدم به قدم تبدیل پایان‌نامه به مقاله (قسمت ۳)
براساس نوع و هدف مقاله‌تان، محتوای موردنیاز را آماده کنید و مقالات متنوع بنویسید
همانگونه که اشاره شد، مقاله محصول پژوهش است و بدون انجام پژوهش، نگارش و نشر مقاله ناممکن است. اصول انجام پژوهش در بخش‌های طراحی و اجرای پژوهش تشریح شده‌اند. اگر هنوز پژوهشی انجام نداده‌اید، بهتر است کار خود را با آموزه‌های مندرج در بخش طراحی پژوهش شروع کنید.
پس از تعیین نوع و هدف مقالهای که قصد نشر آن را دارید، می‌توانید کار تهیه و تنظیم محتوای موردنیاز برای تولید مقاله را شروع کنید. در صورت طراحی و اجرای درست پژوهش، محتوای سه نوع مقاله یاد شده به راحتی از پژوهشتان قابل استخراج هستند.
لیکن احتمالا برای تنظیم بیش از یک مقاله از یک بخش از پژوهش لازم است تا مطالب موردنیاز – مثلا برای تکمیل بخش مبانی نظری و پیشینه پژوهش هر مقاله – تهیه شوند.
همچنین بسته به نشریه انتخابی لازم است تا مقاله در قالبی که مورد تایید نشریه موردنظر است، بازنویسی شود. بنابراین چه به لحاظ محتوایی و چه صوری و نگارشی لازم است تا فعالیت‌هایی از جنس تهیه محتوا و تنظیم و نگارش محتوا با شیوه‌نامه نشریه انجام شوند.
در ادامه درباره محتوای موردنیاز هر نوع مقاله توضیحاتی ارائه می‌شود. براساس این توضیحات و داشته‌های خود می‌توانید نسبت به تنظیم و یا تکمیل مقاله(های) موردنظر اقدام نمایید.
این آموزه‌ها همچنین به شما کمک می‌کنند تا پیش از هر چیز میزان مولد بودن پژوهش خود و آمادگی آن برای تولد مقاله – یا چند مقاله – را ارزیابی نمایید. و درباره نشر پژوهشتان تصمیمی آگاهانه و مسئولانه بگیرید.
یعنی اگر دریافتید که پژوهش شما مصالح قوی و کافی برای نشر مقاله ندارد، و تصمیم گرفتید براساس پژوهشتان مقاله بنویسید، مسئولیت و سختی راه را بپذیرید و در میانه راه مایوس نشوید.
در ادامه با قدم به قدم بازآفرینی و نگارش مقالات علمی پژوهشی، مروری مفهومی و علمی ترویجی آشنا می‌شوید.
نگارش مقالات علمی پژوهشی
در مقالات علمی – پژوهشی چارچوب، فرایند و یافته‌های پژوهش به صورت جامع و موجز منتشر می‌شوند. دو شکل مرسوم این نوع مقالات عبارتند از:
- مقالات پژوهشی یا میدانی (research paper یا empirical research)
- و مقالات مروری – مفهومی (review/conceptual paper)
بسته به اصالت و نوآوری پژوهش مقالات پژوهشی یا میدانی – معمولا – تمرکزشان بر دو چیز است:
- نوآوری موضوعی
- نوآوری روش‌شناختی
مقالات پژوهشی میدانی با نوآوری موضوعی
اگر نوآوری پژوهش از نوع موضوعی است، تمرکز مقاله بر گزارش یافته‌هایی است که به صورت میدانی – با روش‌های مختلف کمی، کیفی، و یا ترکیبی – از داده‌های پژوهش (مثلا داده‌های مصاحبه، پرسشنامه، مشاهده، پیمایش، آزمایش و …) قابل استخراج هستند. برای نگارش مقالات علمی – پژوهشی با گرایش موضوعی، پژوهشگر باید به پرسش‌های زیر پاسخ دهد و مقاله خود را با هدف پاسخ به این پرسش‌ها طراحی و تنظیم کند:
- مقاله من یافته‌های چه نوع پژوهشی را ارائه می‌دهند؟ پژوهش کمی، کیفی؟ ترکیبی؟ یا پژوهش گراندد تئوری؟ پیمایشی؟ مردم‌نگاری؟ و …
- هدف این پژوهش طرح و حل چه مسئله‌ای بود؟
- پرسش این پژوهش چه بود؟
- داده این پژوهش از چه منابع (جامعه پژوهش) و چگونه (با چه ابزار و روشی) گردآوری و تحلیل شد؟
- این پژوهش به چه یافته‌هایی دست یافت و این یافته‌ها چگونه به پرسش پژوهش پاسخ می‌دهند؟
- این پژوهش از چه بعدی نو است و نتایج آن به کار چه کسانی می‌آیند؟
مقالات پژوهشی میدانی با نوآوری روش‌شناختی
اگر نوآوری پژوهش از نوع روش‌شناختی است، تمرکز مقاله بر تشریح روش پژوهش و چرایی و چگونگی استفاده از آن برای فهم و حل موضوع یا مسئله پژوهش است.
هر چند در این نوع مقاله – مانند مقالات پژوهشی موضوعی – هم نتایج و یافته‌های پژوهش ارائه می‌شوند لیکن هدف و تمرکز اصلی این نوع مقاله علمی – پژوهش بر معرفی روش است و یافته‌های پژوهش برای تشریح چگونگی استفاده می‌شوند.
برای نگارش مقالات علمی – پژوهشی با گرایش روش‌شناختی، پژوهشگر باید به پرسش‌های زیر پاسخ دهد و مقاله خود را با هدف پاسخ به این پرسش‌ها طراحی و تنظیم کند:
- مقاله من چه روشی را برای فهم چه موضوع یا مسئله‌ای معرفی می‌کند؟ (مثلا چگونگی استفاده از روش گراندد تئوری برای فهم اینکه کسب و کارهای خصوصی چرا و چگونه از تلگرام برای بازاریابی محصولات خود استفاده می‌کنند.)
- این پژوهش در چه بافتی و چرا انجام شد؟
- داده این پژوهش از چه منابع (جامعه پژوهش) و چگونه (با چه ابزار و روشی) گردآوری و تحلیل شد؟
- این پژوهش به چه یافته‌هایی دست یافت؟
- چگونه روش گراندد تئوری به کشف رفتار بازاریابی دیجیتالی (تلگرامی) کسب و کارها کمک کرد؟
- فرایند و نتایج این پژوهش چگونه بر شیوه طراحی و اجرای پژوهش‌های حوزه موردنظر (مثلا بازاریابی دیجیتالی) تاثیر می‌گذارند؟
- چگونه پژوهشگران و حرفه‌مندان می‌توانند از دستاوردهای این پژوهش الهام بگیرند یا نفع ببرند؟
نوع دیگر مقالات علمی پژوهشی مستخرج از پژوهش، مقاله مروری-مفهومی یا review paper است که در قسمت بعد به آن پرداخته شده است.
نگارش مقالات مروری مفهومی
مقالات مروری – مفهومی تمرکزشان بر دریافت‌های پژوهشگر از متون و پیشینه پژوهشی است که برای طراحی پژوهشش در مراحل مختلف پژوهش مورد مطالعه قرار داده است.
این دریافت‌ها از دل تحلیل متون و مطالعات مرتبط و معمولا با روش سندی کتابخانه‌ای استخراج و در قالب یک مدل مفهومی چیستی، چرایی و چگونگی موضوع موردنظر را توضیح می‌دهند.
زمانی پژوهشگر می‌تواند چنین مقالهای را از پژوهشش استخراج کند که متون و پژوهش‌های مرتبط با پژوهشش را به صورت جامع و عمیق مطالعه و تحلیل کرده باشد و بتواند خروجی مطالعات خود را از دریچه‌ای نو – مثلا از دریچه پرسش پژوهشش – ارائه دهد.
به طور مشخص برای نگارش مقاله مروری مفهومی جذاب پژوهشگر باید بتواند به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:
- پژوهش من به معرفی چیستی، چرایی و یا چگونگی چه موضوعی می‌پردازد؟
- این پژوهش برای پاسخ به چه پرسشی طراحی شد؟
- فهم چیستی، چرایی و یا چگونگی موضوع موردنظر به فهم و حل چه مسائلی کمک می‌کند؟
- برای انجام این پیمایش مروری چه منابعی مطالعه و تحلیل شدند؟
- برای انتخاب این منابع از چه فیلتری – مثلا فیلتر زمانی، جغرافیایی و … – استفاده شد؟
- این منابع از چه پایگاه‌ها و مراجعی استخراج شدند؟
- چگونه و با استفاده از چه کلیدواژه‌هایی این منابع گردآوری شدند؟
- چگونه جامعیت منابع استفاده شده در پژوهش به لحاظ علمی قابل توجیه است؟ اینکه چگونه اطمینان می‌دهید منبع مرتبطی از قلم نیافتاده؟
- برای تحلیل منابع چه پرسش‌هایی مطرح شد؟ یا برای تحلیل منابع از چه مدل یا الگویی استفاده شد؟ مثلا تحلیل منابع از دریچه نگاه نظریه الف یا مدل ب.
- نتایج این تحلیل چیست؟ چگونه نتایج دسته‌بندی شدند؟
- براساس این تحلیل‌ها چیستی، چرایی، و یا چگونگی موضوع موردنظر چگونه قابل تعریف است؟ از چه منظرهایی به آن نگاه شده؟
- آیا نتایج این مطالعه مروری دریچه نویی برای فهمیدن موضوع موردنظر ایجاد کرده است؟ چگونه این دریچه نو به فهم عمیق‌تر و جامع‌تر موضوع کمک می‌کند؟
- نتایج این مطالعه مروری با مطالعات مروری انجام شده در این حوزه چه تفاوتی دارند؟ چرا؟
- نتایج این مطالعه چه کاربردهای نظری و عملی دارند؟
نکته: این نوع مقاله با مقالات مروری محض که به روش مطالعه مروری سیستماتیک متون انجام می‌شوند متفاوت است. مقاله مروری – مفهومی مستخرج از پژوهش تمرکزش بر بخش مبانی نظری و پیشینه پژوهش یک پژوهش است.
حال آنکه مقالات مروری محض خود حاصل فراتحلیل (meta analysis) پژوهش‌های انجام شده در یک حوزه موضوعی است.
به عبارتی نوع دوم پژوهشی است که داده آن از پژوهش‌های پیشین استخراج می‌شود و یک موضوع از دریچه داده‌های پژوهش‌های مرتبط تحلیل، بررسی و روندیابی می‌شود.
نگارش مقالات علمی ترویجی
برای نگارش مقالات ترویجی، پژوهشگر باید از دو ویژگی زیر برخوردار باشد:
- دانشی عمیقی از ماهیت و قابلیت‌های موضوع و روش پژوهشش داشته باشد؛
- شناخت خوبی از بافت یا جامعه هدف و دغدغه‌های آنها داشته باشد تا بتواند دستاوردهای پژوهشی خود را با آنها سینک کند و درباره کارکردهای دستاوردهای پژوهشش برای حل مسائل جامعه هدف توضیحاتی ارائه دهد که به راحتی قابل فهم و استفاده باشند.
همانگونه که پیش‌تر اشاره شد مقالات علمی – ترویجی تمرکزشان بر تشریح «خب که چی؟» و کاربردهای نظری و عملی پژوهش است. این کاربردها می‌توانند کاربردهای موضوعی یا کاربردهای روش‌شناختی پژوهش باشند که در بافتی مشخص تولید شده‌اند و برای گروه مشخصی که در بافت مشابه مشغول فعالیتند ارائه می‌شوند.
این بدین مفهوم است که مقاله باید حول محور فرایند و کارکرد(های) پژوهش طراحی شود و بسته به مخاطب پژوهش باید نوع، شیوه ارائه و تشریح فرایند و کارکردها تعیین گردند.
به عنوان مثال اگر بناست کارکردهای پژوهش برای حرفه‌مندان ارائه شوند لازم است تا پژوهش موردنظر، چگونگی انجام و چرایی آن با یکی از مسائل واقعی حرفه موردنظر سینک شود و در آن بافت مطالب/محتوای مرتبط درباره کارکردهای نظری و عملی پژوهش برای حرفه‌مندان ارائه گردد.
بخش عمده محتوای مقالات علمی – ترویجی از سه بخش روش، یافته‌ها و بخش نتیجه‌گیری استخراج می‌شود. جایی که پژوهشگر درباره چگونگی انجام پژوهشش و سهم پژوشش در تولید دانش توضیحاتی را ارائه داده و جایی که پژوهشگر درباره کارکردهای نظری و عملی پژوهشش صحبت کرده است.
یادآوری می‌شود که مخاطب مقالات علمی – ترویجی معمولا حرفه‌مندان و متخصصان یک رشته هستند و انتظار دارند درباره چگونگی استفاده علمی و عملی دانش تولید شده‌ی پژوهشتان برای حل مسائل حرفه و ارتقای خدمات و محصولات خود استفاده کنند یا تازه‌هایی را بیاموزند.
به همین دلیل تمرکز مقالات ترویجی بر تشریح کاربردهای عملی پژوهش و دستاوردهای آن و این نکته باید در سبک نگارش و تنظیم مقاله رعایت شود.
این کاربردها می‌توانند کاربردهای روش‌شناختی پژوهش باشند. مثلا کاربرد روش موردپژوهی در فهم موضوعی خاص – در محیط کار یا بافت یک حرفه. یا درباره چگونگی استفاده از یک رویکرد یا روش پژوهشی برای ارتقای خدمات و محصولات.
کاربردهای پژوهش همچنین می‌توانند کاربردهایی باشند که گرایش موضوعی دارند تا روش‌شناختی. مثلا کاربرد قابلیت‌ها و امکانات شبکه‌های اجتماعی در آموزش و یادگیری. برای نگارش مقالات علمی – ترویجی که تمرکزشان بر ترویج دستاوردهای موضوعی پژوهش است باید پژوهشگر بتواند به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:
- موضوع پژوهش من چه قابلیت‌ها و کاربردهایی دارد؟
- شما به عنوان حرفه‌مندان رشته الف (یا الف و ب) چگونه می‌توانید از این قابلیت‌ها برای ارتقای خدمات، محصولات و فرایندها و رویه‌های کار خود استفاده کنید؟
- شما به عنوان پژوهشگر این حوزه چگونه می‌توانید از قابلیت‌های این موضوع برای فهم و طرح پرسش‌های خوب و طراحی پژوهش(هایی) باارزش استفاده نمایید؟
برای مقالات علمی ترویجی که تمرکزشان بر ترویج دستاوردهای روش‌شناسی پژوهش است باید پژوهشگر بتواند به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:
- روش پژوهش من قابلیت تولید چه نوع داده و طرح چه نوع پرسش‌هایی را دارد؟
- شما به عنوان حرفه‌مندان رشته الف (یا الف و ب) چگونه می‌توانید از این قابلیت‌ها برای فهم و حل مسائل سازمان یا حرفه خود استفاده کنید؟
- شما به عنوان پژوهشگر این حوزه چگونه می‌توانید از قابلیت‌های این روش برای طراحی پژوهش‌های مولد و کاربردی استفاده نمایید؟
منبع: پژوهشکار
