چگونه «سواد اطلاعاتی مدیران مدارس» را پژوهش کنم؟
arrows missing target
پژوهش سواد اطلاعاتی همچنان روند کلیشه‌ای و بی‌رمقی را طی می‌کند و همچنان پژوهشگران به پرسشنامه‌‌‌های پیش‌ساخته سواد اطلاعاتی – و البته اغلب ناکارآمد و ضعیف‌ساخته‌شده – به عنوان اولین، بهترین یا تنها گزینه برای انجام پژوهششان فکر می‌کنند. دلیل عمده چنین انتخاب‌هایی این است که در موضوع موردنظرمان دانش موضوعی و دانش روش‌شناختی اندکی داریم. قطعا غلبه بر این چالش نیازمند تولید محتوای آموزشی آسان‌فهم و کاربردی است که به یاری خدا قصد دارم در حد توان و سوادم به این مهم بپردازم. در عین حال فکر کردم به اشتراک گذاشتن پاسخم به برخی از پرسش‌های متداولی که از طریق ایمیل دریافت میکنم شاید بتواند تا حدی به سایر دوستان هم‌دغدغه کمک کند. در این نوشته به طرح یکی از این پرسش‌ها می‌پردازم و در ادامه پاسخم به این دوست عزیز را با شما به اشتراک می‌گذارم.
پرسش
برای بررسی سواد اطلاعاتی مدیران مدارس ابتدایی از چه پرسش‌ها/پرسشنامه‌ای استفاده کنم؟
در حال انجام کار روی پایانامه‌ام با موضوع «سواد اطلاعاتی مدیران مدارس ابتدایی» می‌باشم ….. قرار است پرسشنامه‌ای برای «سواداطلاعاتی مدیران مدارس» بسازم و پس از بررسی فهمیدم شما یکی از متخصصان در این حوزه می‌باشید. من در استان … زندگی میکنم و برایم مقدور نیست که حضورا خدمت شما برسم. از شما خواهشمندم مرا راهنمایی کنید:
– آیا به نظر شما من برای تحقیق سواد اطلاعاتی مدیران مدارس ابتدایی باید سوالات خود را بر روی قلمرو جستجو، بازیابی، نقد و تفکر انتقادی مدیران متمرکز کنم و به طراحی پرسشنامه در این زمینه بپردازم؟
– یا از پرسشنامه‌هایی که برای دانشجویان طراحی شده می توانم استفاده کنم؟
ابزار پژوهشم را چگونه بسازم؟
استاد راهنمای من از من خواسته‌اند سوالات پرسشنامه در زمینه مهارتهای (مشاوره، روانشناسی، مهارت فناوری اطلاعات، دانش تخصصی و …) در رابطه با مدیران مدارس باشد ولی من پس از بررسی متوجه شدم این موارد ابعاد سواد رهبری مدیران را تشکیل می‌دهند نه سواد اطلاعاتی. از شما خواهشمندم مرا در این پژوهش یاری کنید و برای پاسخگویی به سوالاتم وقت گذارید یا مرا به شخص دیگری ارجاع دهید چون واقعا این موضوع برای من مساله‌ساز شده است.
پاسخ
سواد اطلاعاتی مفهومی وابسته به بافت است.
سواد اطلاعاتی چند تعریف کلاسیک دارد – که معروف‌ترین آنها تعریف انجمن کتابداری آمریکاست – اما بسته به بافت و جامعه هدف، و نقش‌ها و مسائل آنها مفاهیم سواد اطلاعاتی متنوع هستند. اگر قصد دارید درباره چیستی سواد اطلاعاتی و اینکه مدیران مدارس ابتدایی برای نقشی مشخص مثلا مدیریت معلمان یا مشاوره به دانش‌آموزان به چه سواد اطلاعاتی نیاز دارند – پژوهش کنید لازم است تا ابتدا این نقش را دقیقا مشخص کنید سپس از آنها بخواهید تا در دل این نقش درباره تجربه‌شان از سواد اطلاعاتی صحبت کنند – البته به صورت غیرمستقیم مانند روشی که در این مقاله معرفی شده.
از مدیر مدرسه و دانشجو نمی‌توانیم یک تیپ سوال بپرسیم.
و اگر قصد دارید میزان سواد اطلاعاتی آنها را بسنجید یا میزان استفاده از توانمندی‌های سود اطلاعاتی را در انجام نقش(های) کاری آنها بررسی کنید باید پرسشنامه‌ای بسازید که امکان تولید چنین داده‌ای را فراهم کند. قطعا این پرسشنامه با پرسشنامه‌ای که برای سنجش سواد اطلاعاتی دانشجویان یا گروه‌های دیگر استفاده می‌شود یکی نیست چون نوع فعالیت‌هایی که یک مدیر مدرسه انجام می‌دهد با نوع فعالیت‌هایی که یک دانشجو انجام می‌دهد با هم فرق می‌کنند و به همین دلیل نیاز اطلاعاتی، اطلاعات موردنیاز و در نتیجه سواد اطلاعاتی موردنیازشان متفاوت است.
نقش و بافت موردنظر را تعیین و تمرکز پژوهشتان را مشخص کنید
برای انجام این کار لازم است هم نقش(های) مدنظر را مشخص کنید و هم توانمندی مورد ارزیابی را مثلا توانمندی جایابی و گردآوری اطلاعات موردنیاز یا توانایی ارزیابی و گزینش اطلاعات. فرض کنید می‌خواهید میزان توانایی مدیران مدرسه را در جایابی و بازیابی اطلاعات موردنیازشان برای انجام فعالیتی مانند مشاوره دادن به دانش‌آموزان بررسی کنید. برای این کار باید پرسش‌هایی مانند پرسش‌های زیر طراحی کنید:
برای مشاوره دادن به دانش‌آموزان درباره موضوع الف از چه منابع اطلاعاتی استفاده می‌کنید:
- الف – کتاب‌های اصول مشاوره
- ب- تجربه هم‌تایان
- پ – متخصص مشاوره
- پ – وب‌سایت‌های تخصصی
- ج –
- و ….
مدل مفهومی پژوهشتان را طراحی کنید
برای طراحی چنین پرسش و پاسخ‌هایی باید ابتدا مبانی نظری و پیشینه پژوهش مرتبط را مطالعه کنید و مدل مفهومی پژوهشتان را طراحی کنید. یعنی هم مشخص کنید:
- مدیران مدارس چه می‌کنند؟
- برای انجام وظایفشان به چه اطلاعاتی نیاز دارند؟
- و هم اینکه این اطلاعات را از کجا و چگونه پیدا می‌کنند؟
هر چه مدل مفهومی شما جامع‌تر و دقیق‌تر باشد ابزار پژوهشتان جامع‌تر و دقیق‌تر می‌شود و پرسش‌های بهتری از جامعه پژوهشتان می‌توانید بپرسید.
مدل مفهومی‌تان را برای ویژگی‌های بافت موردنظر متناسب‌سازی کنید
و چون آنچه در متون معتبر و دست اول پیدا می‌کنید احتمالا با واقعیت فعالیت‌ها و رفتار اطلاعاتی مدیران مدارس ایران متفاوت هستند، لازم است تا قبل از طراحی پرسشنامه ابتدا با چند مدیر مدرسه مصاحبه کنید و پرسشنامه‌تان را بر اساس پاسخ‌های آنها طراحی کنید. برای این کار هم، هر چه مدل مفهومی شما جامع‌تر باشد پرسش‌های متنوع‌تر و عمیق‌تری می‌توانید بپرسید و بهتر سر صحبت را با جامعه پژوهشتان باز کنید و آنها را به چالش بکشانید.
مثلا فرض کنید شما در مطالعه متون دریافته‌اید که مدیران مدارس در کشورهای دیگر از وبلاگ‌های تخصصی به عنوان یک منبع اطلاعات برای کسب اطلاعات درباره چگونگی مشاوره دادن به دانش‌آموزان استفاده می‌کنند و مدیران مدارس ایرانی این کار را انجام نمی‌دهند. اگر شما حین مصاحبه از آنها بخواهید درباره این گزینه هم نظر بدهند احتمالا پاسخ‌های جالبی از آنها خواهید شنید:
- اینکه چرا از وبلاگ‌ها و قابلیت‌های آنها استفاده نمی‌کنند؟
- اینکه چگونه – یا تحت چه شرایطی (مثلا قراهم بودن چه امکانات قانونی، مالی، مادی، آموزشی، زیرساختی و …) – می‌توانند از وبلاگ‌ها به عنوان منبعی برای مشاوره به دانش‌آموزان استفاده کنند؟
- و اگر قرار باشد از وبلاگ‌ها به عنوان منبع برای یادگیری مشاوره استفاده کنند چگونه از این منبع استفاده می‌کنند؟
مدل مفهومی پژوهشتان به شما کمک می‌کند تا درباره تک تک منابع و روش‌های کسب اطلاعات از مدیران سوال بپرسید و طرح چنین پرسش‌های جامعی کمک می‌کنند تا تصویر جامعی از سواد اطلاعاتی و توانمندی‌های موردنیاز جامعه هدفتان (مدیران مدارس ابتدایی) را در بافت نقش موردمطالعه (مشاوره) ترسیم کنید و از آن برای طراحی پرسشنامه استفاده نمایید. به عبارتی از سرجمع مصاحبه‌ها می‌توانید پرسشنامه‌ای بسازید که حالا حاوی گویه‌هایی است که منعکس‌کننده نیاز اطلاعاتی، اطلاعات موردنیاز و رفتار اطلاعاتی مدیران مدارس ابتدایی ایرانی هستند. چون این گویه‌ها از دل مصاحبه‌های عمیق با مدیران مدارس ایرانی به دست آمده‌اند به احتمال زیاد دیگر مدیران مدارس ایرانی – یا حداقل مستقر در یک شهر یا یک منطقه – هم می‌توانند به خوبی با آن ارتباط بگیرند و پاسخ‌های صادقانه درباره تجربه سواد اطلاعاتی‌شان به شما بدهند.
پس در هر دو صورت شما باید:
- مدل مفهومی پژوهشتان را طراحی کنید
- مشخص کنید که قرار است روی چه نقش مدیریتی متمرکز شوید؟
- و کدام حوزه سواد اطلاعاتی را می‌خواهید در بافت این نقش مطالعه کنید؟
- و بعد از آن هم ابزار پژوهشتان را براساس دستورالعمل بالا بسازید.
درباره چگونگی طراحی و تولید پژوهش مولد بیشتر بیاموزید
متاسفانه اغلب پژوهش‌های سواد اطلاعاتی بدون رعایت این اصول انجام شده‌اند و به همین دلیل هم اغلب توهم تولید کرده‌اند تا دانش. اگر قصد دارید پژوهشی مولد و ماندگار انجام دهید توصیه میکنم از منابع اصیل و معتبر استفاده کنید. در عین حال توصیه میکنم نوشته‌های مندرج در بخش «پژوهش مولد» سایت را مطالعه بفرمایید.
آموزه‌های بیشتر درباره چگونگی طراحی، اجرا و ارائه پژوهش مولد و روش گردآوری منابع اصیل و هسته در کارگاه پژوهش مولد و کارگاه سواد اطلاعاتی.
استناد
نظری، مریم. ۱۳۹۵ (۳ اردیبهشت). چگونه «سواد اطلاعاتی مدیران مدارس» را پژوهش کنم؟ بازیابی شده از maryamnazari.com
با درج ایمیل خود در خبرنامه (پایین صفحه)، تازه‌های سایت را مرتب دریافت کنید.
