فلسفه «مبانی نظری در پژوهش» که کمتر درباره آن می‌دانید
پژوهش، فرایند نظامند پاسخ به پرسشی است که با مطالعه چند کتاب و مقاله قابل پاسخ دادن نیست.
این پرسش می‌تواند توسط دانشی که در علوم یا رشته‌های مختلف تولید شده پاسخ داده شود.
یعنی علوم و رشته‌های مختلف این قابلیت را دارند که به یک پرسش مشابه پاسخ دهند
لیکن هر رشته و علم از منظر ویژه‌ای به این پرسش نگاه می‌کند و به آن پاسخ می‌دهد.
به عنوان مثال مسائلی مانند
بیکاری، اعتیاد، تورم، ترک تحصیل، کاهش فروش، ریزش مشتری، کاهش میزان مطالعه، بیماری، بحران آب و …
می‌توانند از منظر علوم گوناگون مانند جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، پزشکی، علوم اجتماعی، علوم سیاسی، مدیریت، محیط زیست، علم اطلاعات و …
مورد بررسی قرار گیرند
و هر علم هم با تکیه به اصول و نظریه‌هایش قادر است راه‌حل‌های گوناگون و موثری برای حل این مسائل ارائه دهد.
به عنوان مثال مسئله بیکاری هم توسط علم جامعه‌شناسی، و هم علوم روان‌شناسی، علوم اجتماعی، علم اطلاعات، مدیریت
و حتی علوم سیاسی قابل بررسی و مطالعه است.
در عین حال می‌توان با تکیه بر دانش منتشر شده در چند علم یا رشته برای پاسخ به پرسش پژوهش استفاده کرد
که در این صورت پژوهش بین رشته‌ای خوانده میشود.
این زمانی است که پژوهشگر احساس کند برای توضیح و حل مسئله مدنظر پژوهشش به مدل‌ها، نظریه‌ها و دانشی نیاز دارد
که توسط بیش از یک علم یا رشته عرضه شده‌اند.
به عنوان مثال برای بررسی چرایی مطالعه کم می‌توان از راه‌حل‌های ارائه شده در رشته بازاریابی و همچنین روان‌شناسی استفاده کرد.
مدل‌ها و نظریه‌های بازاریابی به ما کمک می‌کنند تا متوجه بشویم کجاها در ترویج محصول یا خدمتی به نام مطالعه یا کتابخوانی کم گذاشته‌ایم
و چه روش‌های کارآمدتری برای این کار وجود دارد.
برای پژوهش ایمن و قوی موضع نظری پژوهشتان را مشخص کنید
به همین دلیل لازم است تا در هر پژوهش موضع نظری و دریچه نگاه پژوهش به مسئله دقیقا مشخص شود
تا خواننده بداند می‌تواند چه توقعی از پژوهش داشته باشد و از آن چه چیزی بیاموزد.
بدین منظور لازم است تا پژوهشگر در بخش مبانی نظری پژوهشش به دو پرسش زیر پاسخ دهد:
- قرار است برای حل مسئله پژوهشم از چه علم، رشته یا موضوعی کمک بگیرم؟
- در این رشته یا علم می‌خواهم از دریچه یا به کمک چه اصل، نظریه یا مدلی به پرسش پژوهشم پاسخ دهم؟
با پاسخ به این دو پرسش می‌توانید قوی‌تر و امن‌تر پژوهش کنید چون:
- مبانی نظری موضع و جایگاه علمی‌تان را در پژوهش مشخص می‌کند.
- می‌توانید محدوده مطالعاتی خود را به لحاظ موضوعی دقیق مرزبندی کنید.
- این به شما کمک می‌کند درست استاد راهنمایتان را انتخاب کنید (به ویژه در پژوهش‌های بین‌رشته‌ای).
- می‌توانید استراتژی جستجویتان را دقیق طراحی کنید.
- منابع مناسب و مرتبط را برای مطالعه‌تان انتخاب کنید و خارج از محدوده رشته یا علم موردنظر حرکت نکنید.
- اگر از مطلب مرتبطی که در رشته‌ها یا علوم دیگر منتشر شده استفاده کردید بدانید چگونه موضع آن مطلب را به موضع پژوهشتان ربط دهید یا متمایز کنید.
- با شفاف‌سازی حدومرز موضوعی و علمی پژوهشتان مجبور نیستید هر مطلب مرتبط منتشر شده در هر رشته‌ای را در مبانی نظری خود بگنجانید.
- می‌توانید با تسلط موضوعی در حوزه‌ای کاملا مشخص، سریعتر در حوزه پژوهشتان به عنوان مرجع شناخته شوید.
- و بالاخره می‌توانید قوی و بی‌دردسر دفاع کنید چون با فهم فلسفه مبانی نظری می‌توانید به اساتید دیگر رشته‌ها توضیح دهید چگونه پژوهشتان را مرزبندی موضوعی کرده‌اید و اینکه چرا مطالب منتشر شده در علوم دیگر (در عین مفید بودن) با موضع انتخابی پژوهشتان سازگار نیستید و بنابراین نیازی نیست به همه آنها در پژوهشتان اشاره کنید.
پرسش پژوهش شما چیست و قصد دارید از منظر چه رشته، موضوع، نظریه یا مدلی آن را پژوهش کنید؟
توضیحات تکمیلی در قسمت اول فیلم وبینار کیمیاگری پژوهش
استناد:
نظری، مریم. ۱۳۹۶ (۲۳ مرداد). فلسفه «مبانی نظری در پژوهش» که کمتر درباره آن می‌دانید. لیزنا، گاهی دور گاهی نزدیک ۱۹۱٫
سلام خانم دکتر
این مطلب شما، مانند سایر مطالب سایت بسیار مفید است. ولی تصور میکنم که خیلی سنگین نوشتید. من که استاد روش تحقیق هستم، کلام شما رو متوجه شدم و از مطلبتان استفاده کردم، اما احساس میکنم پژوهش آموزانِ نقل شاید نتوان با متن شما ارتباط بگیرند.
سلام و سپاس از بازخورد ارزشمند شما. طبق بازخوردهایی که از برخی از خوانندگان در لیزنا دریافت کردم ابهامی مطرح نشد در عین حال ممنون می شوم بخش های مبهم را بفرمایید تا قدری ساده سازی نمایم. به یاری خدا به زودی با مطالب آموزشی صوتی تصویری بیشتری در خدمت پژوهش دوستان خواهم بود که امیدوارم به فهم عملی مطالب کمک بیشتری نماید. سپاس مجدد از شما : )
سلام خانم دکتر.
به نظر میرسد که اگر آن دو سوالی که باید در بخش مبانی نظری پاسخ دهیم را بیشتر توضیح دهید و در صورت امکان مثال بزنید مسئله واضح تر میشود.
سلام و سپاس از شما. در بخش اول نوشته توضیح آن آمده. در عین حال در آموزه های بعدی مفصل تر تشریح خواهد شد. سپاس مجدد
با سلام
موجز نویسی و جمع و جور ارائه نمودن مطالب، خواننده را گیج و سر درگم می کند، همانطور که گفته شده، مفصل تر و با مثال تشریح گردد قطعاً بهتر است.
سلام و سپاس از بازخورد ارزشمند شما.
توضیحات بیشتر در قسمت اول فیلم وبینار کیمیاگری پژوهش آمده است.
سلام این دو پرسش در واقع اشاره به همان دانش بافتی و موضوعی ندارد؟
سلام بله اما تمرکز بیشتر بر دانش موضوعی است در ارتباط با مسئله و بافتی که قرار است پژوهش به آن بپردازد.
برای پاسخ به این پرسشها باید دانش موضوعی و بافتی فرد در هر مرحله (از انتخاب موضوع تا تحلیل داده) به درستی بسط بیابد تا موقع نوشتن مبانی نظری (که بخشی از گزارش پژوهش است) بتواند دقیقا در ارتباط با مسئله و پرسش پژوهش درباره موضوع بنویسد نه در خلاء
منظور از خلاء گردآوری و compile کردن اطلاعات پراکنده درباره یک موضوع است که متاسفانه در بیش از ۹۸ درصد پایان نامه ها به همین شکل مبانی نظری نوشته میشود. یعنی فصل مبانی بیشتر شبیه یک جزوه است از مطالب پراکنده درباره موضوع تا پرداختن به موضوع در ارتباط با مسئله و پرسش پژوهش.