سه هنر و سه دانش موردنیاز برای طراحی، اجرا و ارائه پژوهش مولد
برای انجام پژوهش مولد و آینده‌دار
دانستن روش تحقیق کافی نیست
باید در خوب پرسیدنِ پرسشهای خوب و باارزش ورزیده باشید.
چرا؟
چون پژوهش محصول:
- خوب پرسیدن
- پرسشهای خوبی است
- که ارزش پژوهیدن دارند.
و کتاب‌ها و کلاسهای روش تحقیق چنین مهارتی را در شما ایجاد نمی‌کنند.
در ویدئو زیر و در کتاب پژوهش مولد و ماندگار دلیل این کاستی را توضیح داده‌ام.
برای خوب پرسیدن
باید دانش روش‌شناسی عملی داشته باشید یعنی بتوانید از روشها و ابزارهای پژوهش برای تولید دانش نو و کاربردی در موضوع مدنظرتان استفاده کنید.
برای طرح پرسشهای خوب
باید دانش موضوعی داشته باشید. یعنی به چیستی، چرایی و چگونگی موضوع پژوهشتان مسلط باشید.
برای طرح پرسشی که ارزش پژوهیدن دارد
با دانش بافتی داشته باشید یعنی باید خیلی عمیق بافت و جامعه هدفتان را بشناسید و بتوانید از لنز موضوع مدنظر، وضعیت آنها را تحلیل و مسئله را شناسایی کنید.
همچنین باید بتوانید با شناختی که از بافت پژوهش بدست می‌آورید، مولدترین روشها و ابزارها را برای گردآوری داده موردنیاز انتخاب و از آنها در بافت مدنظر استفاده نمایید.
در ادامه این سه و روش کسب آنها تشریح شده‌اند.
هنر خوب پرسیدن در پژوهش (دانش روش‌شناسی یا methodological Knowledge)
برای خوب پرسیدن باید شیوههای متنوع پرسیدن را بدانیم
و بتوانیم نوع مناسب و موثر آنها را برای پژوهش خود انتخاب و استفاده کنیم.
این نیازمند دانش روش‌شناسی است آن هم در سه سطح:
- عمومی
- تخصصی
- عملی.
دانش روش‌شناسی عمومی
از طریق مطالعه متون روش تحقیق مانند کتابهای روش تحقیق به دست میآید.
دانش روش‌شناسی تخصصی
از طریق مطالعه منابع تخصصی روش تحقیق در رشته‌های مختلف علوم به دست میآید.
این دانش از دو منبع عمده به دست میآید
۱) مطالعه تحلیلی و عمیق مقالات و پژوهش‌هایی که مشخصا از روشی که مدنظر پژوهشگر است، استفاده کرده‌اند
مانند مقالات مندرج در نشریات تخصصی روش‌های کمی، کیفی، یا ترکیبی
۲) مطالعه کتابهای روش تحقیق در حوزه موضوعی مدنظر (مانند روش تحقیق در کتابداری، مدیریت، پزشکی و غیره)
و مطالعه نشریه‌های تخصصی که تمرکز آنها بر نشر مقالاتی است که مشخصا سهمی در تولید دانش روش‌شناختی حوزه موضوعی مدنظر ما دارند
مانند نشریه Library and Information Science Research که مشخصا به نشر مقالاتی می‌پردازد
که در حوزه شیوههای پژوهش علم اطلاعات و دانش‌شناسی حرفی نو برای گفتن دارند.
دانش روش‌شناسی عملی
از طریق مطالعه بخش روش تحقیق پژوهش‌هایی به دست میآید که عملا از روشی خاص در پژوهشی با موضوع مشابه یا نزدیک به پژوهش ما استفاده کرده‌اند.
به عنوان مثال اگر پژوهشگری تمایل دارد از روش موردپژوهی یا اقدام‌پژوهی در حوزه سواد اطلاعاتی استفاده کند
باید به مطالعه تحلیلی و عمیق پژوهش‌های سواد اطلاعاتی بپردازد که از این روشها در پژوهش خود استفاده کرده‌اند.
برای اینکار لازم است تا پژوهشگر سیاهه‌ای از نشریات و پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر را بیابد
و مقالات مرتبط با روش خود را از آنها استخراج و از منظر روش‌شناختی مطالعه و تحلیل نماید.
هنر پیدا کردن پرسشهای خوب در پژوهش (دانش موضوعی)
برای پیدا کردن پرسشهای خوب باید درک جامع و عمیقی از ابعاد مختلف موضوع پژوهش موردنظر داشته باشید
یعنی باید بدانید که اصولا درباره موضوع مدنظر «چه چیزی می‌توان پرسید؟».
این یعنی حرکت به ورای دانش محدود و پیش‌فرض‌های ذهنی که پژوهشگر درباره موضوع در ابتدای پژوهش دارد.
این مستلزم برخورداری از دانش موضوعی است که از طریق تحلیلی‌خوانی منابع برتر به دست میآید
و خود مشتمل بر دانش چیستی، چرایی و چگونگی پدیده‌هاست.
تنها در صورت برخورداری عمیق از دانش موضوعی است که پژوهشگر می‌تواند ابعاد بکر موضوعی – حتی به زعم برخی از پژوهشگران «کهنه» – را کشف کند
پا را از کلی‌گویی فراتر بگذارد و پرسشی خوب رصد کند که برای خواننده و مخاطب آن جذاب است.
شیوه کسب این دانش در مقاله «گسست دانشی در پژوهش‌های مولد چگونه رصد می‌شود؟»
به همراه مثال‌هایی در حوزه پژوهش سواد اطلاعاتی به تفصیل آمده است.
هنر انتخاب پرسشی که ارزش پژوهیدن دارد (دانش بافتی)
برای رصد و طرح پرسشی که ارزش پرسیده شدن دارد باید شناخت عمیقی از بافت پژوهش و جامعه هدف داشت.
یعنی باید جامعه، سازمان، صنف یا ارگانی که بناست پژوهش برای طرح و یا حل مسائل آنها ارائه شود را بشناسیم
و براساس این شناخت مشخص کنیم که چه بعد یا ابعادی از موضوع (به دست آمده از دانش موضوعی) در بافت مدنظر ارزش پژوهیدن دارند
یعنی پرداختن به آنها منفعتی برای جامعه هدف به ارمغان می‌آورد،
وضعیتی را بهبود می‌بخشد
و یا از ضرر و زیانی جلوگیری می‌کند.
دانش بافتی از طریق مطالعه منابع و اسناد سازمانی، مشاهده و تحلیل بافت پژوهش – به صورت حضوری و یا مراجعه به سایت –
تحقیق و تفحص درباره جامعه موردپژوهش
و فهم دغدغه‌ها، آرمانها و اولویت‌های آنها به‌دست میآید.
بنابراین تولید یک پژوهش مولد نیازمند سه نوع دانش است:
- دانش موضوعی به پژوهشگر می‌گوید: چه می‌توان پرسید؟ و هنر رصد یک پرسش خوب را در پژوهشگر پرورش می‌دهد.
- دانش روش‌شناختی به پژوهشگر می‌گوید: چگونه می‌توان پرسید؟ و هنر خوب پرسیدن را در پژوهشگر پرورش می‌دهد.
- دانش بافتی به پژوهشگر می‌گوید: چه چیزی ارزش پرسیدن دارد؟ و هنر طرح یرسشی که ارزش پرسیدن دارد را در پژوهشگر پرورش می‌دهد.
و بسته به اینکه چقدر در این سه زمینه ورزیده هستید مولدی و برددار شدن پژوهشتان قابل پیش‌بینی می‌شود.
درباره چندوچون فراگیری این سه دانش و نقش آنها در مولدسازی پژوهش آموزه‌های دست اولی در
و آموزش کامل روش یادگیری و بکارگیری این سه دانش برای هدایت یک پژوهش مولد و آینده‌دار در دوره جامع کیمیاگران پژوهش ارائه شده است.
استناد
نظری، مریم (۱۳۹۳، ۱۹ آبان). سه هنر و سه دانش موردنیاز برای تولید پژوهش مولد و تاثیرگذار. بازیابی شده از وب‌سایت https://maryamnazari.com.
سلام خانم دکتر
ممنون از نوشته خوبتون. شما در این نوشته حرف دل ما دانشجویان را زدید. تا کنون در هیچ کلاس روش تحقیقی درباره پژوهش اینگونه بحث و نظر نشده بود، و به موارد اشاره شده کمتر پرداخته شده.
به هرحال ممنون از لطفتوت که تجربیات گرانبهاتون رو در اختیار ما دانشجوها میگذارید
با سپاس فراوان
سلام و سپاس از توجه شما 🙂
سلام و خسته نباشید و خدا قوت
احسنت و افرین بر چنین اساتید با تجربه و با سواد و دلسوزی که فراتر از زکوه علم عمل نموده. من با لسان ملت پژوهشگر از شما تشکر میکنم و ارزوی عمری بابرکت و پر ازسلامت برای شما دارم
ممنون و خدا قوت
سلام و سپاس از محبت و حسن توجه شما. شاد و سلامت باشید : )
با سلام و احترام
مطلب تان کوتاه و پر مغز است، سپاس فراوان
کاش توان پرسیدن را از من نمی گرفتند تا الان توانایی پرسیدن داشته باشم.
کاش اجازه می دادند هر پرسشی که دوست داشتم را بپرسم تا الان توانایی خوب پرسیدن را داشته باشم.
کاش اجازه می دادند هر چیزی که دوست داشتم را بشناسم تا الان بتوانم با پرسشم به دیگری کمک کنم.
سلام و سپاس. موافقم اما هیچ وقت دیر نیست جناب پیشداد. همین لحظه و همین امروز بهترین زمان برای شروع است. هم برای یادگیری هم برای آموزش به دیگران.