برای تولید پژوهش مولد و تاثیرگذار
باید در خوب پرسیدن پرسش‌های خوب و باارزش ورزیده شوید
دانستن روش تحقیق کافی نیست.
پژوهش یعنی:
- خوب پرسیدن
- پرسش‌های خوبی
- که ارزش پژوهیدن دارند.
هنر خوب پرسیدن (دانش روش‌شناختی)
برای خوب پرسیدن باید شیوههای متنوع پرسیدن را بدانیم و بتوانیم نوع مناسب و موثر آنها را برای پژوهش خود انتخاب و استفاده کنیم. این نیازمند دانش روش‌شناختی است آن هم در سه سطح: عمومی، تخصصی و عملی.
دانش روش‌شناختی عمومی از طریق مطالعه متون روش تحقیق مانند کتابهای روش تحقیق به دست میآید.
دانش روش‌شناختی تخصصی از طریق مطالعه منابع تخصصی روش تحقیق در رشته‌های مختلف علوم به دست میآید. این دانش از دو منبع عمده به دست میآید: ۱) مطالعه تحلیلی و عمیق مقالات و پژوهش‌هایی که مشخصا از روشی که مدنظر پژوهشگر است، استفاده کرده‌اند مانند مقالات مندرج در نشریات تخصصی روش‌های کمی، کیفی، یا ترکیبی؛ ۲) مطالعه کتابهای روش تحقیق در حوزه موضوعی مدنظر (مانند روش تحقیق در کتابداری، مدیریت، پزشکی و غیره) و مطالعه نشریه‌های تخصصی که تمرکز آنها بر نشر مقالاتی است که مشخصا سهمی در تولید دانش روش‌شناختی حوزه موضوعی مدنظر ما دارند مانند نشریه Library and Information Science Research که مشخصا به نشر مقالاتی می‌پردازد که در حوزه شیوههای پژوهش علم اطلاعات و دانش‌شناسی حرفی نو برای گفتن دارند.
دانش روش‌شناختی عملی از طریق مطالعه بخش روش تحقیق پژوهش‌هایی به دست میآید که عملا از روشی خاص در پژوهشی با موضوع مشابه یا نزدیک به پژوهش ما استفاده کرده‌اند. به عنوان مثال اگر پژوهشگری تمایل دارد از روش موردپژوهی یا اقدام‌پژوهی در حوزه سواد اطلاعاتی استفاده کند، باید به مطالعه تحلیلی و عمیق پژوهش‌های سواد اطلاعاتی بپردازد که از این روش‌ها در پژوهش خود استفاده کرده‌اند. بدین منظور لازم است تا پژوهشگر سیاهه‌ای از نشریات و پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر را بیابد و مقالات مرتبط با روش خود را از آنها استخراج و از منظر روش‌شناختی مطالعه و تحلیل نماید.
هنر پیدا کردن یک پرسش خوب (دانش موضوعی)
برای رصد یک پرسش خوب باید درک جامع و عمیقی از ابعاد مختلف موضوع پژوهش موردنظر داشت، یعنی باید بدانیم که اصولا درباره موضوع مدنظر «چه چیزی می‌توان پرسید؟». این یعنی حرکت به ورای دانش محدود و پیش‌فرض‌های ذهنی که پژوهشگر درباره موضوع در ابتدای پژوهش دارد. این مستلزم برخورداری از دانش موضوعی است که از طریق مطالعه جامع و عمیق مبانی نظری و پیشینه پژوهش به دست میآید و خود مشتمل بر دانش چیستی، چرایی و چگونگی پدیده‌هاست. تنها در صورت برخورداری عمیق از دانش موضوعی است که پژوهشگر می‌تواند ابعاد بکر موضوعی – حتی به زعم برخی از پژوهشگران «کهنه» – را کشف کند، پا را از کلی‌گویی فراتر بگذارد و پرسشی خوب رصد کند که برای خواننده و مخاطب آن جذاب است. شیوه کسب این دانش در مقاله «گسست دانشی در پژوهش‌های مولد چگونه رصد می‌شود؟» به همراه مثال‌هایی در حوزه پژوهش سواد اطلاعاتی به تفصیل آمده است.
هنر انتخاب پرسشی که ارزش پژوهیدن دارد (دانش بافتی)
برای رصد و طرح پرسشی که ارزش پرسیده شدن دارد باید شناخت عمیقی از بافت پژوهش و جامعه هدف داشت. یعنی باید جامعه، سازمان، صنف یا ارگانی که بناست پژوهش برای طرح و یا حل مسائل آنها ارائه شود را بشناسیم و براساس این شناخت مشخص کنیم که چه بعد یا ابعادی از موضوع (به دست آمده از دانش موضوعی) در بافت مدنظر ارزش پژوهیدن دارند؛ یعنی پرداختن به آنها منفعتی برای جامعه هدف به ارمغان می‌آورد، وضعیتی را بهبود می‌بخشد و یا از ضرر و زیانی جلوگیری می‌کند. دانش بافتی معمولا از طریق مطالعه منابع و اسناد سازمانی، مشاهده و تحلیل بافت پژوهش – به صورت حضوری و یا مراجعه به سایت – و تحقیق و تفحص درباره جامعه موردپژوهش و فهم دغدغه‌ها، آرمانها و اولویت‌های آنها به‌دست میآید.
بنابراین تولید یک پژوهش مولد نیازمند سه نوع دانش روش‌شناختی، موضوعی و بافتی است:
- دانش موضوعی به پژوهشگر می‌گوید: چه می‌توان پرسید؟ و هنر رصد یک پرسش خوب را در پژوهشگر پرورش می‌دهد.
- دانش روش‌شناختی به پژوهشگر می‌گوید: چگونه می‌توان پرسید؟ و هنر خوب پرسیدن را در پژوهشگر پرورش می‌دهد.
- دانش بافتی به پژوهشگر می‌گوید: چه چیزی ارزش پرسیدن دارد؟ و هنر طرح یرسشی که ارزش پرسیدن دارد را در پژوهشگر پرورش می‌دهد.
و بسته به اینکه چقدر در این سه حوزه ورزیده هستید مولدی و برددار شدن پژوهشتان قابل پیش‌بینی می‌شود. درباره چندوچون فراگیری این سه دانش و نقش آنها در مولدسازی پژوهش آموزه‌های جامعی در کتاب پژوهش مولد و ماندگار آمده است.
استناد
نظری، مریم (۱۳۹۳، ۱۹ آبان). سه هنر و سه دانش موردنیاز برای تولید پژوهش مولد و تاثیرگذار. بازیابی شده از وب‌سایت https://maryamnazari.com.
سلام خانم دکتر
ممنون از نوشته خوبتون. شما در این نوشته حرف دل ما دانشجویان را زدید. تا کنون در هیچ کلاس روش تحقیقی درباره پژوهش اینگونه بحث و نظر نشده بود، و به موارد اشاره شده کمتر پرداخته شده.
به هرحال ممنون از لطفتوت که تجربیات گرانبهاتون رو در اختیار ما دانشجوها میگذارید
با سپاس فراوان
سلام و سپاس از توجه شما 🙂
سلام و خسته نباشید و خدا قوت
احسنت و افرین بر چنین اساتید با تجربه و با سواد و دلسوزی که فراتر از زکوه علم عمل نموده. من با لسان ملت پژوهشگر از شما تشکر میکنم و ارزوی عمری بابرکت و پر ازسلامت برای شما دارم
ممنون و خدا قوت
سلام و سپاس از محبت و حسن توجه شما. شاد و سلامت باشید : )
با سلام و احترام
مطلب تان کوتاه و پر مغز است، سپاس فراوان
کاش توان پرسیدن را از من نمی گرفتند تا الان توانایی پرسیدن داشته باشم.
کاش اجازه می دادند هر پرسشی که دوست داشتم را بپرسم تا الان توانایی خوب پرسیدن را داشته باشم.
کاش اجازه می دادند هر چیزی که دوست داشتم را بشناسم تا الان بتوانم با پرسشم به دیگری کمک کنم.
سلام و سپاس. موافقم اما هیچ وقت دیر نیست جناب پیشداد. همین لحظه و همین امروز بهترین زمان برای شروع است. هم برای یادگیری هم برای آموزش به دیگران.