چگونه با پژوهش، سواد اطلاعاتی موردنیاز هر رشته‌ را کشف کنیم؟

سواد اطلاعاتی مفهومی وابسته به بافت است و به همین دلیل باید بادرنظرگرفتن موقعیت و ویژگی‌های بافت موردنظر مفهوم‌سازی شود، و بعد از مدل‌سازی مفهومی واقعیت سواد اطلاعاتی در بافت یا موقعیت موردنظر است که می‌توان برای طراحی و اجرای برنامه‌های موثر سواد اطلاعاتی اقدام نمود. یعنی برنامه‌هایی طراحی کرد که بتوانند به تولید افراد باسواد اطلاعاتی متعهد و ورزیده بیانجامند. مدل‌ها و استانداردهای سواد اطلاعاتی منعکس‌کننده چنین سطح و عمقی از سواد اطلاعاتی نیستند.

گذر از گمانه‌های کتابدارانه

در پاسخ به ناکافی بودن مدل‌ها و استنادنداردهای سواد اطلاعاتیِ ساخت کتابداران، پژوهش‌های کیفی سواد اطلاعاتی وارد عمل شدند: از جمله پژوهش‌های پدیدارشناختی خانم کریستین بروس و شیلا وبر و پژوهش‌های گراندد تئوری خانم آنا لوید. این پژوهش‌ها تلاش کردند تا پا را از گمانه‌های کتابدارانه فرا بگذارند و تصویری از سواد اطلاعاتی عرضه کنند که منعکس‌کننده ادراک و تجربه کاربران اطلاعات و تجربه‌کنندگان سواد اطلاعاتی در بافت‌های مخنلف است.

نیاز به فهم بافت سواد اطلاعاتی با روش موردپژوهی اکتشافی

هر چند این پژوهش‌ها چهره‌های تازه‌ای از سواد اطلاعاتی به دست دادند که تا حد زیادی منعکس‌کننده بافت سواد اطلاعاتی در موقعیت‌های واقعی است لیکن نتوانستند نمایی کامل از واقعیت سواد اطلاعاتی در هر موقعیت و بافت عرضه کنند. دلیل آن هم این است که روش‌های پدیدارشناختی و گراندد تئوری تمرکزشان بر تجربه‌های زیسته افراد از سواد اطلاعاتی است نه سازه‌های بافتی که سواد اطلاعاتی در آنها تجربه می‌شود.

در پاسخ به این نیاز در سال ۲۰۰۸ برای اولین بار روش موردکاوی اکتشافی را برای فهم بافت و مفهوم سواد اطلاعاتی پیشنهاد دادم و از این روش برای فهم و مفهوم‌سازی واقعیت سواد اطلاعاتی در محیط‌های الکترونیکی و به طور مشخص در رشته جی‌آی‌‌اس استفاده کردم که حاصل آن در چندین مقاله منتشر گردید (در انتهای این نوشته لیست شده‌اند).

در مقاله Loss of faith on the origins of information literacy in e-environments: proposal of a holistic approach چرایی نیاز به پژوهش بافتی و داشتن نگاه جامع‌نگرایانه به بافت و سازه‌های بافتی سواد اطلاعاتی تشریح شده است؛ اینکه قرار است با پژوهش بافتی سواد اطلاعاتی چه شکاف دانشی – از جنس روش‌شناختی – پر شود.

معرفی رویکرد بافتی مشارکتی برای پژوهش سواد اطلاعاتی

در مقاله اخیرم که توسط نشریه Library and Information Science Research منتشر گردیده است به طور مشخص‌تر به معرفی رویکرد بافتی – مشارکتی پرداخته‌ام و به طور مشخص نشان داده‌ام که چگونه می‌توانیم با تمرکز بر یک سازه بافتی کلیدی در رشته‌های تحصیلی – یعنی پروژه‌های درسی دانشجویان – واقعیت نیازهای اطلاعاتی و نیازهای دانشی و مهارتی دانشجویان را کشف کنیم و بر پایه چنین درکی، توانمندی «تشخیص و تبیین نیاز اطلاعاتی» – از مجموع توانمندی‌های سواد اطلاعاتی – را در دل رشته جی‌آی‌اس بازمفهوم‌سازی نماییم به طوری که نیازهای اطلاعاتی واقعی دانشجویان این رشته را منعکس کند و به آنها کمک کند تا در حوزه تشخیص و تبیین نیازهای اطلاعاتی ورزیده و توانمند شوند.

این مقاله بخشی از یافته‌های پژوهشم را ارائه می‌دهد. علاوه بر «پروژه‌های درسی دانشجویان» سه سازه دیگر برای مطالعه بافتی سواد اطلاعاتی پیشنهاد کرده‌ام که عبارتند از:

• مفهوم رشته موردنظر – آنگونه که تجربه می‌شود – و ملزومات یادگیری آن در بافت موردنظر
• مفهوم و ماهیت اطلاعات در رشته تحصیلی موردنظر – آنگونه که در دل تکالیف درسی و در دل تجربه آموزش و یادگیری هر درس تجربه می‌شود.
• ماهیت و ملزومات آموزش و یادگیری رشته موردنظر (مانند شیوه آموزشی یا پداگوژی، شیوه ارزیابی دانشجویان، و ویژگی‌های محیط آموزشی) – آنگونه که در بافت واقعی تجربه و گزارش می‌شوند

تک تک توانمندی‌های سواد اطلاعاتی با درنظرگرفتن این سازه‌ها بازمفهوم‌سازی شده‌اند. در مقاله حاضر فقط یک سازه و یک توانمندی معرفی شده است. اینکه فهم ماهیت پروژه درسی دانشجویان و فرایند انجام این پروژه‌ها چگونه به فهم بافتی «تشخیص و تبیین نیاز اطلاعاتی» کمک می‌کند.

در مقاله a contextual model of information literacy تقریبا به همه سازه‌ها – در سطح – پرداخته است.

دسترسی به تمام‌متن مقاله برای مدت محدود

الزویر؛ ناشر این مقاله اجازه دسترسی ۵۰ روزه به نسخه تمام‌متن این مقاله را در اختیارم گذاشته است (تا تاریخ ۲ اگوست ۲۰۱۶). اگر از علاقه‌مندان به پژوهش بافتی سواد اطلاعاتی هستید از شما دعوت می‌کنم با مراجعه به این صفحه این مقاله را دانلود و مطالعه بفرمایید و با دوستان علاقه‌مند خود به اشتراک بگذارید.

نشانی اینترنتی مقاله: http://authors.elsevier.com/a/1TCP42eSLIOtVX

امیدوارم آن را مفید بیابید 🙂

لیست مقالات پژوهش بافتی سواد اطلاعاتی

Nazari, M. ۲۰۱۶. Actuality of determining information need in GIS: a context-to-concept approach, Library and Information Science Research, ۳۸, ۲: ۱۳۳-۱۴۷

Nazari, Maryam and Sheila Webber. ۲۰۱۲. Loss of faith in the origins of information literacy in e-environments: proposal for a holistic approach. Journal of Librarianship and Information Science. 44(2): 97-107

Nazari, Maryam. ۲۰۱۱. A contextual model of information literacy. Journal of Information Science. ۳۷(۴): ۳۴۵-۳۵۹

Nazari, Maryam, and Sheila Webber. ۲۰۱۱. What do the conceptions of geospatial information tell us about information literacy? Journal of Documentation. ۶۷(۲): ۳۳۴-۳۵۴

Nazari, Maryam. ۲۰۱۰. Design and process of a contextual study of information literacy: an Eisenhardt approach. Library and Information Science Research. ۳۲ (۳): ۱۷۹-۱۹۱

استناد

نظری، مریم. ۱۳۹۵ (۲۷ خرداد). چگونه سواد اطلاعاتی موردنیاز هر رشته را کشف کنیم؟ بازیابی شده از سایت maryamnazari.com